आवळा लागवड तंत्रज्ञान 

महाराष्ट्रामध्ये आवळा लागवडीसाठी कृष्णा, कांचन, एनए-१० व एनए-७ या जातींची शिफारस आहे. जमिनीचा पोत व पाण्याची उपलब्धता लक्षात घेऊन आवळ्यामध्ये आंतरपिके घ्यावीत.

महाराष्ट्रामध्ये आवळा लागवडीसाठी कृष्णा, कांचन, एनए-१० व एनए-७ या जातींची शिफारस आहे. जमिनीचा पोत व पाण्याची उपलब्धता लक्षात घेऊन आवळ्यामध्ये आंतरपिके घ्यावीत. आवळा हे भारतीय उपखंडातील सर्वांत महत्त्वाचे औषधी व आरोग्यवर्धक फळ आहे. आवळा फळ क जीवनसत्त्व आणि टॅनिनचा समृद्ध स्रोत आहे. फळांमध्ये सरासरी १०० ग्रॅममध्ये ७०० मिलिग्रॅम अस्कोर्बिक अॅसिड आणि लोह, प्रथिने, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे आढळतात.  

जमीन  

• हे फळझाड कोरड्या उप-उष्णकटिबंधीय, उष्ण व समशीतोष्ण हवामानात सर्व ठिकाणी येते. 
• हा वृक्ष आकाराने मध्यम, कठीण, जास्त फांद्या असतात. साधारणपणे १० ते १५ मीटर उंच वाढते. जानेवारी ते मार्च महिन्यामध्ये पर्णपाती होते. फेब्रुवारी ते मार्च महिन्यात फांद्यांवर फुले येण्यास सुरुवात होते. 
• जुलै-ऑगस्ट महिन्यांमधील उबदार हवामान फळांच्या वाढीस अनुकूल असते. 
• लागवडीसाठी सुपीक चिकण मातीचे प्रमाण जास्त असलेली व पाण्याचा निचरा योग्य होणारी जमीन उत्तम असते. परंतु हे फळझाड विविध प्रकारच्या जमिनींमध्ये, कॅल्शिअमयुक्त जमीन आणि सामू ६ ते ९.५ असणाऱ्या जमिनीमध्ये वाढू शकते. 
• चुनखडीयुक्त किंवा रेताड जमिनीत लागवड करू नये. 

अभिवृद्धी तंत्रज्ञान 

• बियांपासून तयार केली रोपे प्रामुख्याने रूटस्टॉक म्हणून कलमे तयार करण्यासाठी वापरली जातात. कारण बियांपासून तयार केलेल्या रोपांपासून आकाराने छोटी, कमी दर्जाची व खूप कालावधीनंतर फळे मिळतात.  म्हणून व्यापारीदृष्ट्या लागवडीमध्ये ती वापरत नाहीत. 
• देशी जातीपासून परिपक्व फळे नोव्हेंबर-डिसेंबर महिन्यांत गोळा केली जातात. फळे सावलीमध्ये सुकवून दाब देऊन बिया काढल्या जातात. एका फळामध्ये सरासरी सहा बिया असून, जवळ जवळ ३००-५०० बिया प्रति १० ग्रॅम असतात. 
•  बियांना १२ ते २४ तास पाण्यामध्ये किंवा ५०० पीपीएम जीए३ च्या द्रावणामध्ये २४ तास भिजवाव्यात. गादी वाफ्यावर वसंत ऋतू किंवा पावसाळी हंगामात, २ ते ३ सेंटिमीटर खोल बिया (दोन ओळींमध्ये १५ सेंमी अंतर ठेवून) पेरल्या जातात. ४० दिवसांनंतर पिशव्यांमध्ये रोपे भरली जातात. गादीवाफ्यावर किंवा रोपवाटिकेमध्ये पुरेशी सावली असावी. 
• ६ ते ८ देशी आवळ्याच्या रोपावर मृदकाष्ठ किंवा ढाल पद्धतीने डोळे भरून कलमे तयार केली जातात. 
• सुधारित जाती          महाराष्ट्रामध्ये लागवडीसाठी कृष्णा, कांचन, एनए-१० व एनए-७ या जातींची  शिफारस आहे. राष्ट्रीय अजैविक ताण व्यवस्थापन संस्थेमध्ये एनए-१० या जातीची लागवड यशस्वीरीत्या केली आहे.  

लागवड  

• जून ते जुलै महिन्यामध्ये लागवड केल्याने रोपांची उत्तम वाढ होते.
• लागवडीपूर्वी, उभी-आडवी खोल नांगरणी करून जमीन तयार करावी. ६० × ६० × ६० सेंमी आकाराचे खड्डे खोदून प्रत्येक खड्ड्यात १०-१५ किलो कुजलेले शेणखत, २५० ग्रॅम निंबोळी खत आणि २५० ग्रॅम एनपीकेचे मिश्रण (१९:१९:१९) मातीमध्ये मिसळून खड्डे भरून घ्यावेत.
• कठीण खडकाळ जमिनीमध्ये १ × १ × १ मीटर आकाराचे खड्डे यंत्राच्या साह्याने खोदून त्यामध्ये १:१:१ या प्रमाणात मूळ माती, काळी किंवा पोयटा माती आणि स्पेंट मशरूम सबस्ट्रेट यांचे मिश्रण भरल्याने कलमांची चांगली वाढ होते. 
• लागवड ६ × ६ मी., ८ × ८ मी. किंवा ८ × ६ मी. अंतरावर करावी.
• लागवड करताना परागीभवन आणि जास्तीत जास्त उत्पादनाच्या हेतूने २:२:१ च्या गुणोत्तरामध्ये किमान तीन जातींची लागवड करावी. 

पाणी आणि खत व्यवस्थापन 

• नवीन कलमे जगविण्यासाठी गरजेनुसार २० ते ३० लिटर पाणी प्रति झाड १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने द्यावे. 
• जून, जुलै महिन्यांत पाऊस नसेल तर बागेला पाणी द्यावे. उन्हाळ्यामध्ये १५ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे. आंतरपिके घेतल्यास पाणी व खाते देण्याची विशेष गरज भासत नाही.
• जुलै महिन्यामध्ये पूर्ण शेणखत आणि अर्धी रासायनिक खताची मात्रा द्यावी. अर्धी रासायनिक खतांची मात्रा ऑगस्ट- सप्टेंबरमध्ये पावसाचा अंदाज घेऊन द्यावी. 
• खतांचा वापर केल्यानंतर (जानेवारी/फेब्रुवारी) प्रथम पाणी दिले जाते. 
• फूलधारणेच्या कालावधीत म्हणजेच मार्चच्या-एप्रिलदरम्यान पाणी तोडावे. फळगळती कमी करण्यासाठी एखादे संरक्षित पाणी द्यावे.

खत मात्रा वापर

• कलमे केलेली झाडे लागवडीनंतर तिसऱ्या वर्षापासून फळे देण्यास सुरुवात करतात, तर बियांपासून लागवड केलेल्या झाडांना ६ ते ८ वर्षे लागतात. 
• आवळ्याला मार्च-एप्रिल महिन्यात फुले येतात. फूल ते परिपक्व फळासाठी सामान्यपणे ५ ते ६ महिने लागतात. 
• फळधारणा झाल्यानंतर फळे सुप्तावस्थेत जातात. या काळात कोणत्याही प्रकारची आंतरमशागत करू नये.
• मृगाचा पाऊस पडल्यानंतर फळाची वाढ होण्यास सुरुवात होते.

तोडणी हंगाम

• तोडणीचा हंगाम जातिपरत्वे सप्टेंबरपासून डिसेंबरपर्यंत चालतो. चांगली तयार झालेली फळे काढावीत.
• फळे आकडीने किंवा बांबूने हलवून काढावी लागतात. तोडणीच्या विलंबामुळे काही जातींच्या बाबतीत फळे मोठ्या प्रमाणात गळतात. 
• तोडणी सहसा दिवसाच्या लवकर किंवा उशिरा करावी. पूर्ण वाढलेल्या १० वर्षांपुढील झाडापासून १०० ते १२० किलो फळे मिळतात. हेक्टरी १५ ते २० टन उत्पादन मिळते. 

वर्गीकरण  

• आकारानुसार फळांचे तीन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते. मोठ्या आकाराची फळे मुख्यतः कँडीसाठी वापरतात. 
• लहान आकाराची च्यवनप्राश आणि त्रिफळा तयार करण्यासाठी वापरतात. उरलेली फळे पावडर आणि शाम्पू बनवण्यासाठी वापरतात. 

source : agrowon