अवकाळी पाऊस का पडतो? जाणून घ्या वैज्ञानिक स्पष्टीकरण..!

भारतामध्ये दरवर्षी जून ते सप्टेंबर या काळात मुख्य पावसाळा हंगाम असतो. त्यानंतर ऑक्टोबर ते डिसेंबर दरम्यान दक्षिण भारतात परतीचा पाऊस पडतो. पण या दोन काळाच्या बाहेर जेव्हा पाऊस पडतो, त्याला आपण अवकाळी पाऊस म्हणतो.

अवकाळी पाऊस कसा तयार होतो?

अवकाळी पाऊस अनेक कारणांमुळे होतो. त्यातील एक मुख्य कारण म्हणजे अरबी समुद्र आणि बंगालचा उपसागर यामधील पाण्याचे तापमान बदलणे.

जेव्हा समुद्राचे पाणी गरम होते, तेव्हा त्या भागातून बाष्प तयार होतो. हा बाष्प हवेमध्ये मिसळून पाऊस पडण्याची शक्यता वाढवतो.

इंडियन ओशन डायपोल (IOD) म्हणजे काय?

इंडियन ओशन डायपोल (IOD) ही एक सागरी प्रक्रिया आहे. ती हिंद महासागरात घडते. या प्रक्रियेचा एक भाग आफ्रिकेजवळ, आणि दुसरा ऑस्ट्रेलियाजवळ असतो.

IOD चे दोन टप्पे असतात:

• पॉझिटिव्ह टप्पा (Positive Phase) – भारतात पाऊस जास्त पडतो
• निगेटिव्ह टप्पा (Negative Phase) – भारतात पाऊस कमी पडतो आणि ऑस्ट्रेलियात जास्त पडतो

मधला काळ – ट्रान्झिशन फेज

नोव्हेंबरनंतर, जेव्हा IOD एक टप्पा सोडून दुसऱ्या टप्प्याकडे वळतो, तेव्हा हवामान बदलू लागते. याच वेळी अवकाळी पावसाची शक्यता वाढते.

इतर कारणं – स्थानिक आणि जागतिक घटक

• अवकाळी पावसामागे फक्त समुद्राचे तापमान नाही, तर जंगलतोड, प्रदूषण, कारखाने, ज्वालामुखी यांसारखी स्थानिक कारणेही असतात.
• हे सगळे हवामानातील संतुलन बिघडवतात आणि त्यामुळे पाऊस नेमका कधी पडेल हे बरोबर सांगणे कठीण होते.

निष्कर्ष – हवामान समजून घेणे का गरजेचे आहे?

भारतातील हवामान खूप गुंतागुंतीचे आहे. ते एका घटकामुळे बदलत नाही. समुद्र, वातावरण, माणसाच्या कृती आणि निसर्गाचे बदल यांचा एकत्रित परिणाम असतो.

अवकाळी पाऊस हा योगायोग नसतो, तर विज्ञानावर आधारित प्रक्रियांमुळे तयार होणारी गोष्ट आहे. म्हणून हे समजून घेणं आपल्यासाठी महत्त्वाचं आहे.

 हे पण पहा: पंजाब डख यांचा तातडीचा अंदाज! महाराष्ट्रात ६ दिवस तुफानी पाऊस, पहा कधी घेणार उघड...?