वेलवर्गीय भाजीपाल्यात IPM: फळमाशी व रसशोषक किडींवर प्रभावी नियंत्रणासाठी मार्गदर्शन

कारली, पडवळ, दीडशी, दोडका आणि दुधी भोपळ्यासारख्या वेलवर्गीय भाजीपाला पिकांमध्ये किडींचा प्रादुर्भाव वेगाने वाढतो आणि उत्पादनावर थेट परिणाम होतो. योग्य वेळी केलेले एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) उपाय पिकांचे नुकसान टाळण्यास मोठी मदत करतात. खालील मार्गदर्शक तत्त्वे शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त आहेत.

 वेलवर्गीय पिकांवरील प्रमुख किडी

1) फळमाशी (Fruit Fly)

• या पिकांमध्ये सर्वाधिक नुकसान करणारी कीड.
• फळांवर अंडी घालून कुज येते व बाजारात न विकता येणारा माल तयार होतो.

2) रसशोषक किडी

• तांबडे भुंगेरे
• मावा
• तुडतुडे
• फुलकिडे
• पांढरी माशी

या किडी पानांचा रस शोषून वनस्पती कमकुवत करतात आणि विषाणूजन्य रोग पसरवतात.

 एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) — प्रभावी उपाय

 क्यू ल्यूर सापळे (Cue-Lure Traps)

• फुलोऱ्याच्या वेळेत प्रति एकर 5 सापळे जाळी/मंडपामध्ये लावावेत.
• नर फळमाशी मोठ्या प्रमाणात अडकून प्रादुर्भाव कमी होतो.
• रासायनिक फवारणीवरील अवलंबित्वही कमी होते.

 प्रादुर्भावग्रस्त फळांचे व्यवस्थापन

• कीड लागलेली फळे नियमित गोळा करून खोल पुरून नष्ट करावीत.
• वेलाखालील माती अधूनमधून हलवली तर मातीतील पुपा नष्ट होते, त्यामुळे पुढील पिढी कमी होते.

 जैविक व वनस्पतीजन्य फवारण्या

 निंबावर आधारित उपाय (Neem Formulations)

• ५% निंबोळी अर्क किंवा
• अँझाडीरॅक्टीन ३०० PPM – 5 ml/लिटर

प्रभाव:

• मावा, तुडतुडे, फुलकिडे आणि पांढरी माशी यांचे नियंत्रण
• उपयुक्त कीटक (परभक्षक, परागण करणारे) सुरक्षित
• IPM तत्त्वांशी पूर्णतः सुसंगत

ICAR आणि राष्ट्रीय IPM संस्थेच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार या उपायांची शिफारस केली आहे.

 कोबीवर्गीय पिकांसाठी अतिरिक्त सूचना

वेलवर्गीय पिकांसोबत अनेक शेतकरी कोबी, फ्लॉवरची लागवड करतात. त्यासाठी:

 पाणी व्यवस्थापन

• कोबीची मुळे उथळ असल्याने वारंवार व नियमित सिंचन आवश्यक.
• गड्डा बनताना पाण्याचा ताण आल्यास गड्डे लहान व निकृष्ट होतात.

 मशागत

• लागवडीनंतर 1–2 वेळा खरपणी करून
• माती भसभशीत ठेवावी
• तणांचे नियंत्रण प्रभावीरीत्या साधावे

DAMU आणि कृषी संशोधन केंद्रांची ही शिफारस आहे.

 निष्कर्ष

वेलवर्गीय भाजीपाला पिकांमध्ये सततता आणि उच्च उत्पादनासाठी रासायनिक फवारण्यांवर अवलंबून न राहता एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) गरजेचे आहे.
क्यू-ल्यूर सापळे, जैविक फवारणी, स्वच्छता आणि वेळेवर तण-पाणी व्यवस्थापन यामुळे उत्पादनाची गुणवत्ता व प्रमाण दोन्ही सुरक्षित राहते.