IS 19262:2025 : शेतीसाठी इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरच्या चाचणीसाठी भारताचं नवं अधिकृत मानक

भारतीय शेतीमध्ये यांत्रिकीकरणाचा वेग वाढत असताना, पर्यावरणपूरक आणि खर्चिकदृष्ट्या फायदेशीर पर्याय म्हणून इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टर पुढे येत आहेत. या पार्श्वभूमीवर भारताने IS 19262:2025 हे नवं अधिकृत भारतीय मानक जाहीर केलं असून, ते खास शेतीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरच्या चाचणी व मूल्यांकनासाठी तयार करण्यात आलं आहे. हे मानक इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टर तंत्रज्ञानासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा मानला जात आहे.

IS 19262:2025 म्हणजे काय?

IS 19262:2025 या मानकाचं पूर्ण नाव
“शेतीसाठी इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टर्स — चाचणी संहिता” असं आहे.

या मानकांत:

• इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरसाठी एकसमान संज्ञा (Terminology)

• सर्वसाधारण मार्गदर्शक तत्त्वे

• आणि प्रमाणित चाचणी पद्धती (Test Protocols)

यांची स्पष्ट व्याख्या करण्यात आली आहे. यामुळे देशभरात इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरची चाचणी एकाच निकषांवर होणं शक्य होणार आहे.

चाचण्या आणि तांत्रिक निकष काय असतील?

IS 19262:2025 अंतर्गत इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरच्या कार्यक्षमतेचं सखोल मूल्यांकन करण्यासाठी विविध चाचण्या निश्चित करण्यात आल्या आहेत, त्यामध्ये:

• PTO (Power Take-Off) शक्ती चाचणी

• ड्रॉबार शक्ती व ट्रॅक्शन कार्यक्षमता

• पट्टे व पुलींची कार्यक्षमता

• कंपन (Vibration) मोजमाप

• तांत्रिक तपशीलांची पडताळणी

• विविध घटक व जोडणी (Attachments) यांची तपासणी

हे मानक तयार करताना IS 5994:2022 (कृषी ट्रॅक्टर — चाचणी संहिता) तसेच इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी अस्तित्वात असलेल्या ऑटोमोबाईल उद्योग मानकांचा आधार घेऊन, ते शेतीसाठी योग्य अशा स्वरूपात रूपांतरित करण्यात आलं आहे.

शेतकरी आणि उत्पादकांसाठी याचे फायदे

या नव्या मानकामुळे इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरच्या चाचण्यांतून मिळणारा डेटा:

• ट्रॅक्टरची कार्यक्षमता, सुरक्षितता आणि विश्वासार्हता मोजण्यासाठी वापरला जाईल

• भविष्यात स्वीकार निकष (Acceptance Criteria) आणि

• प्रमाणन (Certification) योजना विकसित करण्यासाठी आधार ठरेल

एकसमान आणि पारदर्शक चाचणी प्रक्रियेमुळे:

• उत्पादकांना दर्जेदार आणि सुरक्षित ट्रॅक्टर बाजारात आणता येतील

• शेतकरी व ग्राहकांचा इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरवरील विश्वास वाढेल

इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरची प्रमुख वैशिष्ट्ये

इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टर पारंपरिक डिझेल ट्रॅक्टरपेक्षा अनेक बाबतीत वेगळे आणि फायदेशीर आहेत:

• डिझेल इंजिनऐवजी बॅटरीवर चालणारी इलेक्ट्रिक मोटर

• शेतीतील वापराच्या वेळी शून्य उत्सर्जन

• कमी परिचालन खर्च

• जास्त ऊर्जा कार्यक्षमता

• कमी आवाज

• कमी हालचाल करणारे भाग असल्याने मेंटेनन्स खर्च कमी

ही वैशिष्ट्ये भविष्यातील शाश्वत शेतीसाठी महत्त्वाची मानली जात आहेत.

पर्यावरण आणि कृषी यांत्रिकीकरणातील भूमिका

इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टरमुळे:

• शेतातील वायू प्रदूषण कमी होण्यास मदत होते

• कृषी क्षेत्राचा कार्बन फूटप्रिंट घटतो

• डिझेलवरील अवलंबन कमी झाल्याने

  • जीवाश्म इंधन

  • नैसर्गिक संसाधनांवरील दबाव
    कमी होतो

यामुळे स्वच्छ आणि पर्यावरणपूरक कृषी यांत्रिकीकरणाला चालना मिळते.

मानक विकासात सहभागी महत्त्वाच्या संस्था

IS 19262:2025 हे मानक विकसित करताना विविध क्षेत्रांतील तज्ज्ञांचा सहभाग होता, त्यामध्ये:

• इलेक्ट्रिक ट्रॅक्टर उत्पादक

• चाचणी व प्रमाणन संस्था

• संशोधन व शैक्षणिक संस्था

• कृषी अभियांत्रिकी आणि इलेक्ट्रिक मोबिलिटी तज्ज्ञ

तसेच:

• कृषी मंत्रालय

• भोपाळ येथील केंद्रीय कृषी अभियांत्रिकी संस्था

• बुधनी येथील केंद्रीय कृषी यंत्रसामग्री प्रशिक्षण व चाचणी संस्था

• ARAI, पुणे

• ट्रॅक्टर व यांत्रिकीकरण संघटना

• All India Farmers Alliance

या संस्थांनी मानक विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.