खानदेशात रब्बी हंगामाला गती; हरभरा पेरणीत लक्षणीय वाढ, बाजरीही चर्चेत

जळगावसह संपूर्ण खानदेश विभागात यंदाच्या रब्बी हंगामाला चांगली सुरुवात झाली असून हरभरा पिकाच्या पेरणीत लक्षणीय वाढ दिसून येत आहे. पावसाळ्यानंतर जमिनीत टिकून राहिलेला ओलावा, अनुकूल हवामान आणि मर्यादित पाण्यावर येणारी पिके यामुळे शेतकऱ्यांचा कल हरभऱ्याकडे अधिक वळल्याचे चित्र आहे.

हरभरा पेरणीत वाढ का झाली?

मागील रब्बी हंगामात जळगाव जिल्ह्यात सुमारे ९८ हजार हेक्टर क्षेत्रावर हरभऱ्याची लागवड होती. यंदा हे क्षेत्र सुमारे ८ हजार हेक्टरने वाढल्याची माहिती समोर आली आहे. संपूर्ण खानदेश विभागाचा विचार करता हरभरा पेरणीचे क्षेत्र पावणेदोन लाख हेक्टरपर्यंत पोहोचले असल्याचे दिसते.

या वाढीमागे काही महत्त्वाची कारणे आहेत. यंदा पावसाचे प्रमाण समाधानकारक राहिल्याने जमिनीत ओलावा टिकून आहे. अनेक भागांत जलसाठे भरलेले असले तरी सर्व शेतकऱ्यांकडे भरपूर पाणी उपलब्ध नाही. त्यामुळे ज्वारी किंवा मका यांसारख्या तुलनेने जास्त पाणी लागणाऱ्या पिकांऐवजी कमी पाण्यावर आणि कमी खर्चात येणाऱ्या हरभऱ्याला शेतकऱ्यांनी प्राधान्य दिले आहे.

बाजरी व इतर रब्बी पिकांची स्थिती

हरभऱ्यानंतर तृणधान्य पिकांची पेरणी सुरू झाली असून सध्या बाजरीची लागवड काही भागांत सुरू आहे. खानदेशात बाजरीखालील क्षेत्र सुमारे ७ हजार हेक्टरपर्यंत स्थिर राहण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. विशेषतः ठिबक सिंचन असलेल्या शेतांमध्ये आणि केळीची काढणी झाल्यानंतर रिकाम्या झालेल्या शेतजमिनीत बाजरी पेरली जात आहे.

याशिवाय कांद्याची लागवडही काही भागांत सुरू असून रब्बी हंगामात विविध पिकांचे मिश्र स्वरूप पाहायला मिळत आहे.

पेरणीचा योग्य काळ आणि शेतकऱ्यांचा अनुभव

हरभऱ्याची पेरणी प्रामुख्याने ऑक्टोबर महिन्यापासून करण्यात आली आहे. मोठा व लहान काबुली हरभरा, तसेच डॉलर (मेक्सिको) प्रकाराचे वाण सूक्ष्मसिंचनाच्या सहाय्याने पेरल्याचे दिसते.

बाजरीच्या बाबतीत शेतकऱ्यांचा अनुभव सांगतो की जानेवारीच्या दुसऱ्या ते तिसऱ्या आठवड्यात केलेली पेरणी अधिक जोमदार वाढ देते. अतिथंडीच्या काळात पेरणी केल्यास उगवण कमी होते, त्यामुळे वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे ठरत आहे.

केळीबागा आणि घरगुती बियाण्यांचा वापर

खानदेशात अनेक शेतकऱ्यांनी केळीची काढणी झाल्यानंतर त्या बागांमध्ये पूर्वमशागत करून हरभऱ्याची पेरणी केली आहे. यामुळे हरभरा क्षेत्रात वाढ झाली आहे. तसेच परंपरागत पद्धतीने शेती करणाऱ्या अनेक शेतकऱ्यांनी स्वतःकडील घरगुती बियाण्यांवर प्रक्रिया करून पेरणी केल्याचेही दिसून येते, ज्यामुळे उत्पादन खर्चात बचत होत आहे.

निष्कर्ष

यंदाच्या रब्बी हंगामात खानदेशात हरभरा हे प्रमुख पीक म्हणून पुढे येत आहे. पाण्याची उपलब्धता, खर्चाचे गणित आणि हवामानाचा अंदाज लक्षात घेऊन शेतकरी पीकनिवड करत असल्याचे स्पष्ट होते. पुढील काळात हवामान साथ दिल्यास हरभऱ्याचे उत्पादन आणि बाजारातील हालचाली शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाच्या ठरणार आहेत.

हे पण वाचा

•  हरभरा लागवडीसाठी योग्य वाण कोणते? कमी पाण्यात जास्त उत्पादन देणारे प्रकार

•  रब्बी हंगामात पिकनिवड कशी करावी? पाणी, खर्च आणि बाजारभावांचा समतोल

•  बाजरी पेरणीचा योग्य कालावधी कोणता? थंडीचा उत्पादनावर होणारा परिणाम

•  सूक्ष्मसिंचनावर हरभरा पिकवताना घ्यावयाची काळजी आणि खर्चाचे गणित

•  केळी काढणीनंतर कोणती पिके घ्यावीत? शेतजमीन वापराचे फायदेशीर पर्याय

•  हरभरा पिकावर येणारे प्रमुख रोग व कीड आणि त्यावरील नियंत्रण उपाय