नोंदणीकृत खरेदीखत की सातबारा? जमिनीच्या मालकीचा खरा पुरावा कोणता?

जमीन खरेदी-विक्रीच्या व्यवहारात अनेकदा एक प्रश्न निर्माण होतो — “सातबाऱ्यावर नाव आहे म्हणजे मालकी सिद्ध होते का?”
या संदर्भात सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले आहे की नोंदणीकृत खरेदीखत (Sale Deed) हेच जमिनीच्या मालकीचा खरा आणि कायदेशीर पुरावा आहे, तर सातबारा उतारा हा केवळ महसुली कागद आहे.

हा निर्णय शेतकरी, जमीन खरेदीदार आणि वारसांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो.

नोंदणीकृत खरेदीखत म्हणजे काय?

नोंदणीकृत खरेदीखत म्हणजे उपनिबंधक कार्यालयात कायदेशीररीत्या नोंद झालेला जमीन व्यवहाराचा दस्तऐवज.

खरेदीखताचे महत्त्व

• खरेदीखत नोंदणी झाल्यानंतर विक्रेत्याचा (मूळ मालकाचा) जमिनीवरील संपूर्ण हक्क संपतो

• खरेदीदार हा कायदेशीर आणि अंतिम मालक ठरतो

• न्यायालयात मालकी सिद्ध करण्यासाठी खरेदीखत हा सर्वात मजबूत पुरावा मानला जातो

 त्यामुळे खरेदीखत झाल्यावर सातबाऱ्यावर नाव लगेच चढले नाही, तरी मालकीहक्क नष्ट होत नाही.

सातबारा उतारा म्हणजे काय?

सातबारा उतारा हा महसूल विभागाचा दस्तऐवज आहे.

सातबाऱ्याचा उपयोग

• जमिनीचे क्षेत्रफळ

• पीक नोंदी

• कर (महसूल) आकारणी

• तात्पुरती धारणा माहिती

पण लक्षात ठेवा…

• सातबारा उतारा मालकीचा अंतिम पुरावा नाही

• सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले आहे की

  सातबारा उतारा हा फक्त कर व महसूलासाठीचा कागद असून तो मालकी ठरवत नाही

सातबाऱ्यावर जुना मालक नावावर असेल तर काय?

अनेक वेळा खरेदीखत झाल्यानंतरही:

• फेरफार प्रलंबित राहतो

• सातबाऱ्यावर जुना मालकच दिसतो

 अशा परिस्थितीत:

• जुना मालक केवळ सातबाऱ्यावर नाव आहे म्हणून जमिनीवर हक्क सांगू शकत नाही

• खरेदीदाराचा हक्क खरेदीखतामुळे सुरक्षित असतो

वाद निर्माण झाल्यास काय करावे?

जर जुना मालक अडथळा आणत असेल तर खरेदीदाराने:

1. न्यायालयात मनाई दावा (Injunction Suit) दाखल करावा

2. नोंदणीकृत खरेदीखत न्यायालयात सादर करावे

3. न्यायालय जुना मालक जमिनीत हस्तक्षेप करू नये असा आदेश देऊ शकते

 बहुतांश प्रकरणांत न्यायालय खरेदीदाराच्याच बाजूने निर्णय देते.

शेतकरी व जमीन खरेदीदारांसाठी महत्वाच्या सूचना

• जमीन खरेदी करताना फक्त सातबाऱ्यावर विश्वास ठेवू नका

• नेहमी नोंदणीकृत खरेदीखत करूनच व्यवहार पूर्ण करा

• खरेदीखतानंतर फेरफारासाठी त्वरित अर्ज करा

• वाद झाल्यास कायदेशीर मार्ग घ्यायला घाबरू नका

निष्कर्ष

 नोंदणीकृत खरेदीखत = मालकीचा खरा पुरावा
 सातबारा उतारा = फक्त महसुली नोंद

ही माहिती प्रत्येक शेतकरी, जमीन खरेदीदार व वारसाने जाणून घेणे अत्यंत गरजेचे आहे, कारण चुकीच्या समजुतीमुळे अनेकांना आर्थिक व कायदेशीर नुकसान सहन करावे लागते.

हे पण वाचा 

• जमीन खरेदी करताना कोणती कागदपत्रे तपासावीत?

• फेरफार (Mutation) न झाल्यास काय अडचणी येतात?

• खरेदीखत रद्द होऊ शकते का? कायदेशीर कारणे

• सातबारा उताऱ्यातील चूक कशी दुरुस्त करावी?