मोठ्या भावाच्या नावावर असलेली जमीन लहान भावाच्या नावावर कशी करता येईल? जाणून घ्या संपूर्ण प्रक्रिया

भारतीय कुटुंबामध्ये शेतीची जमीन वारसा, विभाजन किंवा कौटुंबिक संमतीने एका सदस्याकडून दुसऱ्याकडे हस्तांतरित करावी लागते. विशेषतः मोठ्या भावाच्या नावावर जमीन असताना ती लहान भावाच्या नावावर करायची असल्यास, कायदेशीररित्या काही निश्चित प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते.

या प्रक्रियेसाठी महाराष्ट्रातील महसूल विभागाने दोन प्रमुख कायदेशीर पर्याय उपलब्ध करून दिले आहेत.

1. खरेदीखत (Sale Deed) द्वारे जमीन हस्तांतरण

मोठा भाऊ आपल्या लहान भावाच्या नावावर जमीन विक्री करून देऊ शकतो. यासाठी:

• खरेदीखत (Sale Deed) तयार करणे
• सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात नोंदणी (Registration)
• आवश्यक स्टॅम्प ड्युटी व नोंदणी शुल्क भरणे
• दोन्ही भावांची उपस्थिती आवश्यक

ही प्रक्रिया सर्वात मजबूत, कायदेशीर आणि वैध मानली जाते.

 2. हक्क त्यागपत्र (Relinquishment Deed / Release Deed)

कुटुंबीयांमध्ये जमीन हस्तांतरणासाठी सर्वाधिक वापरली जाणारी पद्धत म्हणजे हक्क त्यागपत्र.

यात:

• मोठा भाऊ स्वतःचा हक्क त्याग करून जमीन लहान भावाकडे देतो
• हे दस्तऐवजही सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात नोंदणीकृत करणे आवश्यक
• विक्री नाही — फक्त हक्काचा त्याग
• नोंदणी शुल्क विक्रीखतापेक्षा कमी

कुटुंबातील जमिनीच्या वाटणीमध्ये ही पद्धत सर्वात सोपी आणि सर्वमान्य आहे.

जमीन हस्तांतरणासाठी लागणारी कागदपत्रे

खालील दस्तऐवज आवश्यक आहेत:

• मूळ खरेदीखत (Original Sale Deed)
• 7/12 उतारा
• फेरफार नोंद (Record of Rights)
• दोन्ही भावांची ओळखपत्रे (Aadhaar / PAN)
• संमतीपत्र (Consent Letter)
• हक्क त्यागपत्र किंवा खरेदीखत
• स्टॅम्प ड्युटीची पावती
• कौटुंबिक नात्याचा पुरावा (गरज असल्यास)

 नोंदणीनंतर Mutation (फेरफार) प्रक्रिया

सब-रजिस्ट्रार ऑफिसमध्ये नोंदणी पूर्ण झाल्यानंतर पुढील पायरी म्हणजे:

• तहसील कार्यालयात Mutation / फेरफार अर्ज करणे
• नवीन नाव महसूल खात्याच्या नोंदीमध्ये नोंदवून घेणे
• 7/12 व 8A मध्ये नावाची नोंद बदलणे

Mutation नोंद झाल्यानंतर जमीन अधिकृतरित्या लहान भावाच्या नावावर हस्तांतरित होते.

 महत्त्वाची सूचना

जमिनीचे व्यवहार अत्यंत संवेदनशील असतात. त्यामुळे:

• वकील / कायदेशीर सल्लागार यांचा सल्ला घ्यावा
• भावंडांमध्ये संपूर्ण संमतीपत्र असणे आवश्यक
• कागदपत्रे व्यवस्थित तपासूनच नोंदणी करावी

 शेवटची नोंद

मोठ्या भावाच्या नावावर असलेली जमीन लहान भावाच्या नावावर करणे ही प्रक्रिया पूर्णपणे कायदेशीर आणि सुलभ आहे—फक्त योग्य मार्ग निवडून कागदपत्रांची पूर्तता करणे आवश्यक आहे.
हक्क त्यागपत्र हा कुटुंबातील हस्तांतरणासाठी सर्वोत्तम पर्याय मानला जातो, तर खरेदीखत अधिक औपचारिक आणि सुरक्षित पद्धत मानली जाते.