उशिरा गहू पेरणीसाठी सुधारित मार्गदर्शक: 15 डिसेंबरपर्यंत योग्य तंत्राने जास्त उत्पादन कसे मिळेल?

महाराष्ट्रात या वर्षी झालेल्या अवकाळी पावसामुळे अनेक शेतकऱ्यांची गहू पेरणी उशिरा झाली आहे. अशा परिस्थितीत 15 डिसेंबरपर्यंतची उशिरा पेरणी योग्य तंत्राने करूनही चांगले उत्पादन घेता येते. मात्र यासाठी जमिनीची निवड, योग्य वाण, खत व्यवस्थापन, सिंचन आणि बीजप्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची ठरते.

हा लेख उशिरा गहू पेरणी करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी सोप्या भाषेत पूर्ण मार्गदर्शन देतो.

 महाराष्ट्रात गव्हाचे उत्पादन कमी का होते?

राज्यातील मोठा भाग हलकी/मध्यम जमीन, पाण्याची कमतरता आणि वेळेवर तंत्रज्ञान न वापरण्यामुळे सरासरीपेक्षा कमी उत्पादन देतो. त्यातच:

• शिफारस केलेली वाणे न वापरणे

• कमी खत मात्रा

• रोग-कीड नियंत्रणात ढिलाई

• हवामान बदल

• आणि सर्वात महत्त्वाचे — उशिरा पेरणी

या कारणांमुळे उत्पन्नात घट होते.

 जमिनीची निवड कशी असावी?

उत्तम उत्पादनासाठी योग्य जमीन निवडणे पहिली पायरी.

• बागायती गहू → भारी, खोल, उत्तम निचऱ्याची जमीन

• जिरायती गहू → फक्त भारी जमीन; हलकी जमीन टाळावी

• खरीप हंगामानंतर खोल नांगरट आणि भरपूर शेणखत वापरणे आवश्यक

 हे केल्यास गव्हाला उगवण, फुटवेळ आणि दाणे भरण्याच्या अवस्थेत फायदा होतो.

उशिरा गहू पेरणीची योग्य वेळ

 साधारण पेरणी : 1–15 नोव्हेंबर
 उशिरा पेरणी (मान्य कालावधी) : 15 डिसेंबरपर्यंत

उशिरा पेरणीची समस्या:
प्रत्येक पंधरवड्याला उत्पादन 2.5 क्विंटल/हे. ने कमी होण्याची शक्यता.

 उशिरा पेरणीसाठी सर्वोत्तम गहू वाणे

उशिरा पेरणीला योग्य परिणाम देणाऱ्या वाणांचा वापर करणे अत्यावश्यक.

 समाधान (NIAW-1994)

• 16 नोव्हेंबर ते 15 डिसेंबर या कालावधीसाठी विशेष शिफारस

• शरबती प्रकार

• तांबेरा रोगावरील सहनशीलता

 NIAW-34

• उशिरा बागायती पेरणीसाठी आदर्श

• दाणे चपातीसाठी उत्कृष्ट

• उत्पादन क्षमता: 35–40 क्विंटल/हे.

 बियाणे प्रमाण व बीजप्रक्रिया

 बियाणे प्रमाण

उशिरा पेरणीसाठी घनता जास्त ठेवावी:

• 125–150 किलो बियाणे/हे.

 बीजप्रक्रिया

रोग-कीटक टाळण्यासाठी:

• थायरम – 3 ग्रॅम/किलो बियाणे

• थायामेथोक्झाम – 7.5 मि.लि./किलो (तुडतुडे/खोडमाशी साठी)

• Azotobacter + PSB – 25 ग्रॅम/किलो

 बियाणे सावलीत वाळवून पेरणी करावी.

 पेरणी पद्धत व अंतर

 उशिरा पेरणी

• ओळींचे अंतर → 18 सेमी

• पेरणीची खोली → 5–6 सेमी

 दिशा

• ओळी दक्षिण–उत्तर असाव्यात (सूर्यप्रकाश चांगला मिळतो)

 खत नियोजन

 उशिरा बागायती पेरणी

• 80:40:40 NPK किलो/हे.

 जिरायती गहू

• 40 किलो नत्र + 20 किलो स्फुरद पेरणीवेळी

• दाण्याचा आकार वाढवण्यासाठी → 2% युरिया फवारणी (65–70 दिवसांनी)

 सिंचन पद्धती (खूप महत्त्वाची)

गव्हाची संवेदनशील वाढीची टप्पे:

सिंचनाचे पर्याय (पाण्याची कमतरता असल्यास)

• 1 पाणी शक्य → 40–42 दिवसांनी

• 2 पाणी → 20–22 व 60–65 दिवसांनी

• 3 पाणी → 20–22, 40–42 व 60–65 दिवसांनी

 तण नियंत्रण

• चांदवेल, हरळी, दुधाणी, लव्हाळा यांसारखी तणे गव्हाचे पोषण हिसकावतात

• 1–2 वेळा खुरपणी–कोळपणी करणे आवश्यक

• तणनाशकांचा योग्य वापर केल्यास उत्पादनात वाढ