महाराष्ट्रात शेतीसाठी AI क्रांती : कोरडवाहू शेतीसाठी ५०० कोटी रुपयांचा ऐतिहासिक निर्णय

महाराष्ट्रातील शेती आज अनेक आव्हानांना सामोरी जात आहे. हवामान बदल, पाण्याची टंचाई, उत्पादन खर्चात वाढ, रोग-किडींचा प्रादुर्भाव आणि बाजारातील अनिश्चितता यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न धोक्यात आले आहे. या पार्श्वभूमीवर महाराष्ट्र सरकारने शेतीमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) वापरण्यासाठी ५०० कोटी रुपयांचा मोठा निधी जाहीर करून एक ऐतिहासिक पाऊल उचलले आहे.

हा निर्णय कोरडवाहू शेतीला स्मार्ट, शाश्वत आणि नफ्याची बनवण्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा मानला जात आहे.

५०० कोटींचा AI निधी – निर्णय कसा आणि कुठे जाहीर झाला?

अमरावती येथे झालेल्या एका कृषीविषयक कार्यक्रमात उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी महाराष्ट्राच्या कृषी क्षेत्रासाठी AI आधारित तंत्रज्ञान राबवण्यासाठी ५०० कोटी रुपयांचा विशेष निधी जाहीर केला.

या निधीच्या माध्यमातून शेतीतील पारंपरिक पद्धतींपेक्षा पुढे जाऊन डेटा, तंत्रज्ञान आणि आधुनिक साधनांचा वापर करून शेतकऱ्यांना थेट फायदा देणे हे शासनाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

शेतीमध्ये AI म्हणजे नेमकं काय?

AI म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्ता – जी डेटा, हवामान माहिती, उपग्रह चित्रे, माती परीक्षण आणि पीक निरीक्षण यांच्या आधारे अचूक अंदाज व निर्णय घेण्यास मदत करते.

AI चा वापर करून –

• पिकाचे उत्पादन किती येईल याचा अंदाज

• रोग व किडींचा प्रादुर्भाव आधीच ओळखणे

• पाणी व खतांचा योग्य वापर

• बाजारभावाचा अभ्यास करून विक्रीचा योग्य वेळ
  अशा अनेक गोष्टी शक्य होतात.

AI चा शेतीत वापर कुठे होणार आहे?

सरकारच्या प्लॅननुसार AI तंत्रज्ञानाचा वापर खालील महत्त्वाच्या क्षेत्रांत केला जाणार आहे 👇

 1) पीक पद्धती व उत्पादनाचा अंदाज

AI च्या मदतीने कोणत्या भागात कोणते पीक घ्यावे, किती उत्पादन अपेक्षित आहे याचा अचूक अंदाज शेतकऱ्यांना मिळणार आहे.

 2) रोग व कीड व्यवस्थापन

पीक रोग किंवा किडीचा प्रादुर्भाव होण्याआधीच AI सिस्टिम अलर्ट देईल, त्यामुळे वेळेवर उपाय करता येतील.

 3) पाणी वापर नियोजन

पावसाचा अंदाज, मातीतील ओलावा आणि पिकाची गरज लक्षात घेऊन पाणी कुठे, कधी आणि किती द्यावे हे AI सुचवेल.

 4) बाजार माहिती व भाव अंदाज

शेतकऱ्यांना बाजारभाव, मागणी-पुरवठा आणि विक्रीसाठी योग्य वेळ याबाबत माहिती मिळेल.

कोरडवाहू शेतीवर AI चा नेमका काय परिणाम होणार?

महाराष्ट्रातील मोठा भाग कोरडवाहू आहे. या भागात –

• पाण्याची कायमस्वरूपी टंचाई

• हवामानावर अवलंबित्व

• उत्पादनातील अनिश्चितता

AI तंत्रज्ञानामुळे कोरडवाहू शेतीत 

• पाण्याचा कार्यक्षम वापर

• योग्य पीक निवड

• नुकसान कमी, नफा वाढ

• हवामान बदलाशी जुळवून घेणे
  हे शक्य होणार आहे.

“परिवर्तन मिशन” म्हणून शेती विकास

राज्य सरकारने या AI उपक्रमाकडे फक्त योजना म्हणून न पाहता “कृषी परिवर्तन मिशन” म्हणून पाहिले आहे.

या मिशनमध्ये –

• कृषी संशोधन

• शेतकरी प्रशिक्षण

• डिजिटल प्लॅटफॉर्म

• आधुनिक बाजारव्यवस्था

• स्टार्टअप्स व Agri-Tech कंपन्या
  यांचा समन्वय साधला जाणार आहे.

शेतकऱ्यांना थेट काय फायदा होईल?

AI आधारित शेतीमुळे शेतकऱ्यांना 
 उत्पादन खर्चात घट
 योग्य वेळी योग्य निर्णय
 पीक नुकसान कमी
 उत्पन्नात वाढ
 शेती अधिक शाश्वत

दीर्घकालीन दृष्टीने शेती हा तोट्याचा व्यवसाय न राहता नफ्याचा व्यवसाय बनेल, अशी अपेक्षा आहे