पीकविमा भरूनही शेतकऱ्यांना भरपाई नाही; निकष बदलल्याचा फटका

प्रधानमंत्री पीक विमा योजना ही नैसर्गिक आपत्तीमुळे नुकसान झालेल्या शेतकऱ्यांना आर्थिक आधार देण्यासाठी राबवली जाते. मात्र नंदुरबार जिल्ह्यात या योजनेअंतर्गत विमा काढलेल्या हजारो शेतकऱ्यांना प्रत्यक्षात एक रुपयाचीही भरपाई मिळालेली नाही. निकषांतील बदल आणि पीक कापणी प्रयोगांवर अवलंबून असलेली प्रक्रिया यामुळे शेतकरी मोठ्या अडचणीत सापडले आहेत.

लाखो रुपये प्रीमियम, पण भरपाई शून्य

नंदुरबार जिल्ह्यातील ४३ हजारांहून अधिक शेतकऱ्यांनी खरीप हंगामात पिकांचा विमा काढला होता. सुमारे ४२ हजार हेक्टर क्षेत्रावरील पिकांसाठी शेतकऱ्यांनी मिळून जवळपास २६ कोटी रुपयांहून अधिक प्रीमियम भरला. एवढी मोठी रक्कम भरूनही नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांना अद्याप कोणतीही विमा भरपाई मिळालेली नाही, ही बाब गंभीर मानली जात आहे.

अतिवृष्टीने पिकांचे मोठे नुकसान

जून ते ऑक्टोबर या कालावधीत, विशेषतः ऑक्टोबर महिन्यात झालेल्या मुसळधार पावसामुळे जिल्ह्यातील अनेक भागांत पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले. अक्कलकुवा, धडगाव, नंदुरबार, नवापूर, शहादा आणि तळोदा या सहा तालुक्यांमध्ये अनेक शेतांतील पिकांचे ३३ टक्क्यांपेक्षा अधिक नुकसान झाले. काही ठिकाणी काढणीपूर्वीच पिके पूर्णपणे नष्ट झाली.

पीक कापणी प्रयोग हा एकमेव निकष

शासनाने विमा भरपाईसाठी पीक कापणी प्रयोग हाच मुख्य आणि एकमेव निकष ठरवला आहे. मात्र अनेक शेतकऱ्यांच्या शेतात हे प्रयोग झालेच नाहीत किंवा पिके आधीच नष्ट झाल्यामुळे प्रयोग करणे शक्य झाले नाही. परिणामी, प्रत्यक्ष नुकसान होऊनही अनेक शेतकरी भरपाईसाठी अपात्र ठरले.

निकष बदलले, पण शेतकऱ्यांची अडचण वाढली

पूर्वी अत्यल्प प्रीमियममध्ये (एक रुपयांत) उपलब्ध असलेली जुनी पीक विमा योजना बंद करण्यात आली. सध्याच्या योजनेत शेतकऱ्यांकडून तुलनेने जास्त प्रीमियम घेतला जात आहे. त्याच वेळी भरपाई मिळवण्यासाठीचे निकष अधिक कडक करण्यात आले आहेत.
काही ठिकाणी बोगस विमा प्रकरणे उघड झाल्यानंतर शासनाने हे निकष बदलल्याचे सांगितले जाते. मात्र या बदलांचा फटका प्रत्यक्ष नुकसान सहन करणाऱ्या प्रामाणिक शेतकऱ्यांना बसत असल्याची भावना व्यक्त केली जात आहे.

तालुकानिहाय शेतकऱ्यांची नाराजी

सहा तालुक्यांतील हजारो शेतकऱ्यांनी नियमाप्रमाणे विमा काढला, हप्ता भरला आणि पिकांचे नुकसानही झाले. तरीही पीक कापणी प्रयोग न झाल्याने किंवा सरासरी उत्पादनात नुकसान कमी दाखवले गेल्याने भरपाई मिळाली नाही. त्यामुळे शेतकरी आर्थिक अडचणीत सापडले असून पीक विमा योजनेबद्दल तीव्र नाराजी व्यक्त करत आहेत.

शेतकऱ्यांची मागणी काय?

शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे की—

• प्रत्यक्ष नुकसान झाल्यास पीक कापणी प्रयोगाशिवायही भरपाई मिळावी

• निकष अधिक सुलभ आणि शेतकरी-अनुकूल करावेत

• जुन्या, सोप्या पीक विमा पद्धतीचा पुनर्विचार करावा

अन्यथा प्रीमियम भरूनही विम्याचा लाभ मिळत नसल्याने ही योजना केवळ कागदावरच राहील, अशी भीती शेतकरी व्यक्त करत आहेत.

निष्कर्ष

नंदुरबार जिल्ह्यातील परिस्थिती पाहता, प्रधानमंत्री पीक विमा योजनेतील निकष आणि अंमलबजावणी यामध्ये मोठ्या सुधारणा करण्याची गरज स्पष्टपणे दिसून येते. अन्यथा, नुकसान सोसलेल्या शेतकऱ्यांना न्याय मिळणार नाही आणि पीक विम्यावरील विश्वासही ढासळत जाईल.

 हेही वाचा

• पीक कापणी प्रयोग म्हणजे काय?

• पीक विमा भरपाई कशी ठरवली जाते?

• विमा न मिळाल्यास शेतकऱ्यांनी तक्रार कुठे करावी?