पशुधनाचा सांभाळ महागडा, दुधाचे दर मात्र स्थिर का?

आजकाल दूध उत्पादक शेतकरी मोठ्या आर्थिक अडचणीत सापडले आहेत. एकीकडे पशुधनाच्या देखभालीसाठी मोठा खर्च करावा लागत आहे, तर दुसरीकडे चांगल्या दर्जाच्या दुधाला योग्य दर मिळत नाही. त्यामुळे सरकारने दुधाला हमीभाव जाहीर करावा, अशी मागणी सर्वत्र केली जात आहे.

तालुक्याचा दुग्ध व्यवसाय आणि आर्थिक महत्त्व

डोंगराळ भाग असलेल्या या तालुक्यात बहुतेक सर्व शेतकरी शेतीसोबत दुग्ध व्यवसायातही सक्रिय आहेत. अनेक कुटुंबांचा उपजीविकेचा मुख्य स्रोत हा दुग्ध व्यवसाय आहे. याशिवाय, खवा, पेढा यांसारखे दुग्धजन्य पदार्थ तालुक्यात मोठ्या प्रमाणात तयार होतात. तालुक्यातील सुमारे ४०,००० दुभती जनावरे दररोज सुमारे १.५ लाख लिटर दूध उत्पादन करतात, असे शासकीय आकडेवारीनुसार दिसते.

दूध विक्रीचे दर आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान

सध्या हिवाळ्यात दूध उत्पादन जास्त असल्यामुळे दूध संकलनही वाढले आहे. परंतु, खासगी व्यापारी शेतकऱ्यांकडून फक्त २५ रुपये प्रति लिटर दराने दूध खरेदी करतात, तर त्याच दुधाची विक्री ६० रुपये प्रति लिटर दराने होते. त्यामुळे दूध केंद्र चालवणारे व्यापारी मोठा नफा कमावत असताना, दूध उत्पादकांना मात्र फारसा फायदा होत नाही.

दुग्ध व्यवसाय हा ना नफा, ना तोटा या तत्त्वावर चालत असल्याचे चित्र आहे. दुधाळ जनावरांची देखभाल, खाद्य, खुराक, औषधोपचार आणि वैरण यांसाठी होणारा खर्च वाढत असताना दुधाचे दर मात्र स्थिर राहिले आहेत. त्यामुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती खालावत आहे.

पशुखाद्याचे वाढते दर

दुधाळ जनावरांच्या खाद्यासाठी सरकी पेंड, शेंगदाणा पेंड, सुग्रास यांसारख्या खाद्यांची गरज भासते. मात्र, याचे दर सतत वाढत आहेत. सध्या खालीलप्रमाणे दर आहेत:

• सरकी पेंड: ३० ते ३३ रुपये प्रति किलो
• शेंगदाणा पेंड: ४० ते ४५ रुपये प्रति किलो
• सुग्रास: २५ ते ३० रुपये प्रति किलो

हे वाढलेले दर दुग्ध व्यवसायासाठी मोठा आर्थिक बोजा ठरत आहेत.

उपाय आणि शेतकऱ्यांची मागणी

• दुधाला हमीभाव: सरकारने तातडीने दुधाला हमीभाव जाहीर करावा, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना योग्य मोबदला मिळेल.
• पशुखाद्य दर नियंत्रण: पशुखाद्य आणि खुराकांचे दर नियंत्रणात ठेवण्यासाठी पावले उचलणे आवश्यक आहे.
• दुग्ध व्यवसायाला अनुदान: दुग्ध व्यवसाय टिकवण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांचा फायदा वाढवण्यासाठी अनुदान योजना राबवणे गरजेचे आहे.

निष्कर्ष

दुग्ध व्यवसाय हा ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचा उपजीविकेचा स्त्रोत आहे. मात्र, वाढते खर्च आणि स्थिर दूध दर यामुळे शेतकरी आर्थिक संकटात सापडले आहेत. दुधाला हमीभाव देऊन आणि पशुखाद्याचे दर कमी करूनच शेतकऱ्यांना दिलासा देता येईल.