पशुधन लसीकरण: आजारावर उपचार नव्हे, तर आधीच संरक्षण

पशुधनातील अनेक आजार हे संसर्गजन्य असतात आणि एकदा साथी पसरली की मोठे आर्थिक नुकसान होते. यासाठी उपचारांवर अवलंबून न राहता लसीकरण हा आजार येण्यापूर्वीचा सर्वात सुरक्षित व प्रभावी उपाय आहे.

लस दिल्यानंतर जनावरांच्या शरीरात रोगप्रतिकारशक्ती तयार होण्यासाठी साधारण २ ते ३ आठवडे लागतात. त्यामुळे पावसाळा सुरू होण्याआधी योग्य वेळी लसीकरण करणे अत्यंत आवश्यक ठरते.

पशुधन लसीकरण का आवश्यक आहे?

लसीकरणामुळे जनावरांच्या शरीरात विशिष्ट आजारांविरोधात प्रतिकारशक्ती निर्माण होते.

लसीकरणाचे फायदे

• घटसर्प, फऱ्या, लाळ्या-खुरकूत, काळपुळी यांसारख्या आजारांचा धोका कमी होतो

• आजारपण कमी झाल्याने औषधोपचारावरील खर्च वाचतो

• दूध, मांस व अंडी उत्पादनात सातत्य राहते

• कळपातील मृत्यूदर कमी होतो

• पुढील पिढी अधिक निरोगी तयार होते

 थोड्या खर्चात मोठे नुकसान टाळण्याचा हा खात्रीशीर मार्ग आहे.

लसीकरणाची योग्य वेळ व वेळापत्रक

लसीकरणाची वेळ चुकल्यास त्याचा अपेक्षित फायदा मिळत नाही.

महत्त्वाचे वेळापत्रक

• लस दिल्यानंतर प्रतिकारशक्ती तयार होण्यासाठी २–३ आठवडे लागतात

• त्यामुळे एप्रिल–मे (पावसाळ्यापूर्वी) लसीकरण करणे सर्वोत्तम

• लाळ्या-खुरकूत (FMD) लस वर्षातून दोन वेळा – मार्च व सप्टेंबर

• काही लसी दरवर्षी, तर काही सहा महिन्यांनी पुनर्लसीकरण आवश्यक

 आपल्या पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांकडून लसीकरण कॅलेंडर समजून घ्यावे.

लसीकरणाबाबत असलेले गैरसमज

 गैरसमज: लस दिल्यावर दूध घटते

 वास्तव:
लस दिल्यानंतर १–२ दिवस किरकोळ दूध घट होऊ शकते, पण ती तात्पुरती असते. मोठ्या आजारामुळे होणाऱ्या नुकसानीच्या तुलनेत हे नुकसान नगण्य आहे.

 गैरसमज: निरोगी जनावरांना लस नको

वास्तव:
निरोगी जनावरांनाच आधीच लस दिली तरच साथीपासून संरक्षण मिळते. आजार आल्यानंतर लसीकरण उपयोगी ठरत नाही.

गाभण जनावरांना लसीकरण सुरक्षित आहे का?

हा शेतकऱ्यांमधील मोठा संभ्रम आहे.

• घटसर्प, फऱ्या, लाळ्या-खुरकूत यांसारख्या लसी गाभण जनावरांना देणे आवश्यक आणि सुरक्षित आहे

• ब्रुसेला सारख्या काही लसींसाठी ठराविक वय व वेळ असते

• काही लसी (उदा. आंत्रविषार) गाभण काळात दिल्यास वासराला चिकाद्वारे प्रतिकारशक्ती मिळते

 त्यामुळे लसीकरण टाळू नये, तर योग्य सल्ल्याने करावे.

लसीकरणापूर्वी घ्यायची काळजी

लसीचा पूर्ण फायदा मिळण्यासाठी जनावरांची तयारी महत्त्वाची असते.

लसीकरणाआधी

• किमान ७ दिवस आधी जंतनाशक औषध द्यावे

• गोचीड, उवा, पिसवा यांचे नियंत्रण करावे

• सकस आहार, क्षार मिश्रण व जीवनसत्त्वे द्यावीत

लसीकरणानंतरची काळजी

• अतिउष्णता किंवा थंडीपासून संरक्षण

• दूरची वाहतूक टाळावी

• इंजेक्शनच्या ठिकाणी सूज आल्यास कोमट पाण्याने शेक द्यावा

• सूज २–३ दिवसांत आपोआप कमी होते

घाबरण्याचे कारण नसते.

निष्कर्ष

 लसीकरण म्हणजे उपचार नव्हे, तर आजार येण्यापूर्वीची ढाल
 वेळेवर लसीकरण केल्यास पशुधन सुरक्षित राहते
 शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान मोठ्या प्रमाणात टाळता येते

आज थोडी काळजी घेतली, तर उद्या मोठा तोटा टाळता येतो.

 हे पण वाचा

• लाळ्या-खुरकूत आजाराची लक्षणे व प्रतिबंध

• गाभण जनावरांची काळजी कशी घ्यावी

• पशुधनासाठी संतुलित आहार मार्गदर्शक

• पावसाळ्यात जनावरांचे आजार कसे टाळावेत