काय म्हणता, कापसाचा रंग सोनेरी? महाराष्ट्रात कुठे घेतला जातो सोनेरी कापूस

महाराष्ट्रातील कापूस शेती ही पारंपरिकदृष्ट्या पांढऱ्या कापसाभोवती फिरणारी मानली जाते. “कापूस जितका पांढरा तितकी त्याची किंमत जास्त” ही म्हण अनेक वर्षांपासून शेतकऱ्यांमध्ये रूढ आहे. मात्र आता ही धारणा हळूहळू बदलताना दिसत आहे. कारण महाराष्ट्रातील काही भागांत सोनेरी रंगाचा कापूस घेण्याचा एक नवा आणि लक्षवेधी प्रयोग सुरू झाला आहे.

लोकसत्ता वेबसाइटवर 29 डिसेंबर 2025 रोजी प्रसिद्ध झालेल्या बातमीमुळे हा विषय चर्चेत आला असून, बदलत्या शेती पद्धतींचे आणि नव्या प्रयोगशीलतेचे हे एक महत्त्वाचे उदाहरण मानले जात आहे.

सोनेरी कापूस म्हणजे नेमकं काय?

सोनेरी कापूस म्हणजे असा कापूस जो नैसर्गिकरित्या पांढरा नसून हलक्या सोनेरी किंवा तपकिरी छटेचा असतो. हा कापूस कृत्रिम रंग लावून तयार केलेला नसून, विशिष्ट जातींमधून नैसर्गिकरित्या असा रंग विकसित होतो. जागतिक पातळीवर “coloured cotton” म्हणून ओळखला जाणारा हा कापूस पर्यावरणपूरक मानला जातो.

महाराष्ट्रात कुठे घेतला जातो सोनेरी कापूस?

लोकसत्ताच्या बातमीनुसार महाराष्ट्रातील छत्रपती संभाजीनगर (औरंगाबाद) आणि जालना जिल्ह्यातील काही शेतकरी हा सोनेरी कापूस घेण्याचा प्रयोग करत आहेत. हे भाग आधीपासूनच कापूस उत्पादनासाठी ओळखले जातात. कमी पावसाच्या परिस्थितीत आणि मर्यादित संसाधनांतही कापूस घेण्याचा येथील शेतकऱ्यांचा अनुभव असल्याने अशा नव्या प्रयोगांकडे ते सकारात्मकपणे पाहताना दिसतात.

पारंपरिक कापसापेक्षा वेगळेपण काय?

आजवर कापसाच्या गुणवत्तेचे मोजमाप प्रामुख्याने पांढरेपणा, लांबी (स्टेपल), मजबुती आणि उत्पादन यावर आधारित होते. मात्र सोनेरी कापसाच्या बाबतीत वेगळे पैलू पुढे येतात:

• नैसर्गिक रंग असल्यामुळे रंग प्रक्रियेची गरज नाही

• वस्त्रोद्योगात रासायनिक रंगांचा वापर कमी होऊ शकतो

• पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम तुलनेने कमी

• विशेष आणि वेगळ्या उत्पादनामुळे भविष्यात चांगला बाजारभाव मिळण्याची शक्यता

शेतकरी हा प्रयोग का करत आहेत?

सध्याच्या परिस्थितीत शेतकरी केवळ उत्पादनावर नव्हे तर बाजारातील मागणी आणि भविष्यातील संधी यांचाही विचार करत आहेत. सोनेरी कापूस घेण्यामागची प्रमुख कारणे अशी आहेत:

• पारंपरिक कापसाला स्थिर किंवा मर्यादित दर

• नावीन्यपूर्ण आणि वेगळ्या उत्पादनाला बाजारात विशेष मागणी

• पर्यावरणपूरक शेतीकडे वाढणारा कल

• निर्यातक्षम वस्त्रोद्योगात रंगीत कापसाला असलेली संभाव्य संधी

बाजारभाव आणि भविष्यातील संधी

सध्या सोनेरी कापसाचा बाजार मोठ्या प्रमाणावर विकसित झालेला नाही. मात्र वस्त्रोद्योग, विशेषतः पर्यावरणपूरक आणि नैसर्गिक कापड निर्मिती करणाऱ्या कंपन्यांकडून अशा कापसाबद्दल रस वाढताना दिसत आहे. भविष्यात जर या कापसाची मागणी वाढली, तर शेतकऱ्यांना पारंपरिक कापसापेक्षा अधिक दर मिळण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.

आव्हाने कोणती?

जरी हा प्रयोग आशादायक असला तरी काही आव्हाने देखील आहेत:

• योग्य आणि प्रमाणित बियाण्यांची मर्यादित उपलब्धता

• बाजारपेठेचा अजून पूर्णपणे विकास न झालेला असणे

• प्रक्रिया, साठवणूक आणि विक्रीसाठी स्वतंत्र यंत्रणा नसणे

म्हणूनच हा कापूस सध्या प्रायोगिक टप्प्यात असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे.