थंडीमध्ये शेतकऱ्यांसाठी पिकांचे उत्तम संरक्षण आणि गुणवत्ता वाढवण्यासाठी उपाय…

भारत हे जगातील प्रमुख कृषी उत्पादन करणारे देश आहे, आणि १७० हून अधिक देशांना भारत विविध प्रकारचे कृषी उत्पादन निर्यात करतो. यामध्ये फळे, फुले आणि भाजीपाला या पिकांचा समावेश महत्वाचा आहे. 

जागतिक आणि स्थानिक ग्राहकांमध्ये आरोग्य आणि अन्न सुरक्षिततेबद्दल जागरूकता वाढल्यामुळे कृषी मालाच्या गुणवत्तेसोबतच त्याच्या सुरक्षिततेची हमी देणे आवश्यक झाले आहे. या गरजा पूर्ण करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील महत्त्वाच्या पद्धतींचा अवलंब करणे आवश्यक आहे.

लागवडीपूर्वीची काळजी:

बियाण्यांचे उपचार:
कृषी प्रक्रिया बियाण्यांपासून सुरू होते. बियाण्यांची गुणवत्ता ही आरोग्यदायी उत्पादनासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. लागवडीपूर्वी बियाण्यांना थायरम, कॅप्टन, किंवा कार्बेन्डॅझीम (३ ग्रॅम प्रति किलो) या फुगवणीसाठी औषधांनी उपचार करा.

रोपांची देखभाल:
टोमॅटो, मिरची, वांगी इत्यादी पिकांच्या लागवडीसाठी रोपे तयार केली जातात. हे रोपे बुरशीनाशकांच्या द्रावणात बुडवून लावावीत. डायथेन एम-४५ (२५ ग्रॅम) आणि कार्बेन्डॅझीम किंवा इमिडाक्लोप्रीड (१० मिली १० लिटर पाण्यात) याच्या मिश्रणात रोपे बुडवून पुनर्लागवड करा.

लागवडीच्या नंतरची काळजी:

प्रारंभिक कीड नियंत्रण:
लागवडीनंतर भाजीपाला पिकांवर सुरुवातीला रस शोषणारी किडी जशी की मावा, पांढरी माशी, फुलकिडे, तुडतुडे, आणि कोळी यांचा प्रादुर्भाव होतो. या किडींचे नियंत्रण लगेच करणे महत्त्वाचे आहे कारण यामुळे रोगांचा प्रसार होऊ शकतो.

अलिकडच्या किडींचा प्रादुर्भाव:
काही भाजीपाला पिकांमध्ये किडींचा प्रादुर्भाव जास्त होऊ शकतो, जसे नागअळी, फळ पोखरणारी अळी, फळमाशी, इत्यादी. यासाठी योग्य नियंत्रण आणि व्यवस्थापन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

एकात्मिक कीड व्यवस्थापन:

भाजीपाला पिकांमध्ये किडींचे प्रभावी नियंत्रण एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीने करणे आवश्यक आहे. या पद्धतीमध्ये विविध तंत्रांचा वापर केला जातो:

1. सांस्कृतिक पद्धती: पीक वर्तमान स्थानावर रोटेशन करणे आणि गवताचा कचरा काढून टाकणे.
2. यांत्रिक आणि भौतिक पद्धती: किडींच्या नियंत्रणासाठी जाळे, ट्रॅप्स इत्यादींचा वापर.
3. जैविक नियंत्रण: नैसर्गिक शत्रूंचा वापर जसे की लेडीबर्ड कीड नियंत्रणासाठी.
4. रासायनिक नियंत्रण: आवश्यकता असेल तर मान्यताप्राप्त रासायनिक पदार्थांचा वापर.

पिक संरक्षणासाठी महत्त्वाच्या बाबी:

1. सिफारस केलेल्या औषधांचा वापर: फुलकिडे, मावा, पांढरी माशी यांसारख्या किडींच्या नियंत्रणासाठी शिफारस केलेली औषधांचा वापर करा.
2. बंदी घातलेली औषधं वापरणे टाळा: बेकायदेशीर रासायनिक पदार्थांचा वापर केल्याने शेतमालावर आणि पर्यावरणावर वाईट परिणाम होऊ शकतो.
3. औषधांचा योग्य वापर: औषधांचा वापर योग्य प्रमाणात, योग्य वेळी आणि योग्य पद्धतीने करा.
4. अन्नाचे सुरक्षिततेचे प्रमाण: औषधांच्या अवशेषांचे प्रमाण युरोपियन कमिशन किंवा कोडेक्स कमिशनद्वारे निर्धारित केलेल्या मर्यादेच्या आत असावे.
5. फवारणीचा तपशील ठेवा: औषधांच्या वापराची नोंद ठेवा, ज्या प्रमाणात आणि कधी फवारणी केली, त्याचा तपशील ठेवा.
6. फळ काढणीच्या वेळेपासून औषधांचा वापर: फळाची काढणी आणि अंतिम फवारणीमध्ये पुरेशी अंतर ठेवणे महत्त्वाचे आहे.

निष्कर्ष:

जागतिक कृषी बाजारातील मागणी आणि उत्पादनाची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी भारतातील शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आवश्यक आहे. योग्य बियाण्यांच्या उपचाराने, किडी आणि रोगांच्या नियंत्रणाने आणि एकात्मिक कीड व्यवस्थापनाच्या पद्धतींचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी उच्च गुणवत्ता आणि सुरक्षितता सुनिश्चित केली पाहिजे. हे पद्धती शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळविण्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरतील.