वाढती थंडी आणि पशुधनाचा आरोग्यधोका; दुर्लक्ष केल्यास दुग्धव्यवसायात तोटा

राज्यात सध्या थंडीचा कडाका वाढला असून याचा थेट परिणाम पशुधनाच्या आरोग्यावर होत आहे. हिवाळ्यात योग्य काळजी न घेतल्यास जनावरांमध्ये विविध आजार उद्भवू शकतात, ज्यामुळे दूध उत्पादनात घट, जनावरांचे वजन कमी होणे आणि पशुपालकांना आर्थिक नुकसान सहन करावे लागू शकते. त्यामुळे थंडीच्या काळात पशुधन व्यवस्थापनाकडे विशेष लक्ष देणे अत्यंत गरजेचे आहे.

हिवाळ्यात पशुधनाला कोणते धोके जास्त असतात?

थंड हवामानामुळे जनावरांच्या शरीरावर ताण पडतो. यामुळे त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होते आणि आजार होण्याचा धोका वाढतो.

हिवाळ्यात प्रामुख्याने पुढील आजार दिसून येतात:

• लाळ्या-खुरकूत (FMD)

• न्यूमोनिया व इतर श्वसनविकार

• अतिसार (डायरिया)

• सर्दी, खोकला, ताप

• दूध उत्पादनात अचानक घट

या आजारांकडे दुर्लक्ष केल्यास उपचार खर्च वाढतो आणि काही वेळा जनावर दगावण्याचाही धोका निर्माण होतो.

थंडीचा दूध उत्पादनावर होणारा परिणाम

थंडीमुळे जनावरांचे शरीर उब राखण्यासाठी अधिक ऊर्जा वापरते. त्यामुळे:

• दूध देण्याची क्षमता कमी होते

• जनावरांची भूक मंदावते

• वजन घटते

• मादी जनावरांच्या प्रजनन प्रक्रियेत अडथळे येऊ शकतात

विशेषतः दुभत्या जनावरांमध्ये हा परिणाम जास्त प्रमाणात दिसतो.

गोठा व्यवस्थापन : हिवाळ्यातील सर्वात महत्त्वाची बाब

हिवाळ्यात जनावरांचा गोठा योग्य पद्धतीने व्यवस्थापित करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

पशुपालकांनी खालील गोष्टींची काळजी घ्यावी:

• गोठा वाऱ्यापासून सुरक्षित आणि कोरडा असावा

• थंड वारा थेट जनावरांवर येणार नाही याची खबरदारी घ्यावी

• ताडपत्री, चटया, पोते, भुसा वापरून गोठ्यात उबदार वातावरण तयार करावे

• ओलसर जमीन, साचलेले पाणी किंवा चिखल टाळावा

• गोठा नियमित स्वच्छ ठेवावा

स्वच्छ व उबदार गोठा अनेक आजारांपासून संरक्षण करतो.

हिवाळ्यातील आहार व्यवस्थापन कसे असावे?

थंडीच्या काळात जनावरांच्या आहाराकडे विशेष लक्ष देणे गरजेचे असते.

आहारात खालील घटकांचा समावेश असावा:

• पुरेसा हिरवा व सुका चारा

• ढेप, सरकी किंवा ऊर्जा देणारे खाद्य

• खनिज मिश्रण आणि मीठ

• स्वच्छ व कोमट पाणी

जर जनावर चारा कमी खात असेल, दूध घटत असेल किंवा अशक्तपणा जाणवत असेल तर त्वरित पशुवैद्यकीय सल्ला घ्यावा.

न्यूमोनिया आणि श्वसनविकार कसे टाळाल?

हिवाळ्यात न्यूमोनिया हा जनावरांमध्ये आढळणारा गंभीर आजार आहे.

तो टाळण्यासाठी:

• जनावर ओले राहणार नाही याची काळजी घ्या

• आंघोळ दिल्यानंतर शरीर पूर्ण कोरडे करा

• थंड वाऱ्याचा थेट संपर्क टाळा

• खोकला, नाकातून पाणी येणे, श्वास घेण्यास त्रास अशी लक्षणे दिसताच उपचार सुरू करा

वेळीच उपचार केल्यास मोठा धोका टाळता येतो.

पशुवैद्यकीय सल्ला कधी घ्यावा?

खालील लक्षणे दिसताच विलंब न करता डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा:

• जनावर सुस्त दिसणे

• भूक न लागणे

• खोकला, ताप, नाकातून स्त्राव

• दूध उत्पादनात अचानक घट

• चालण्यात अडचण

जिल्हा पशुसंवर्धन अधिकाऱ्यांच्या मते, वेळेवर उपचार केल्यास हिवाळ्यातील आजारांमुळे होणारे नुकसान मोठ्या प्रमाणात टाळता येते.

हिवाळ्यात पशुपालकांसाठी थोडक्यात मार्गदर्शन

• गोठा कोरडा, स्वच्छ व उबदार ठेवा

• संतुलित व पोषक आहार द्या

• थंड वाऱ्यापासून जनावरांचे संरक्षण करा

• वेळेवर लसीकरण व औषधोपचार करा

• कोणतीही लक्षणे दिसताच तज्ञांचा सल्ला घ्या

निष्कर्ष

हिवाळा हा पशुधनासाठी संवेदनशील काळ असतो. योग्य काळजी, संतुलित आहार आणि स्वच्छ गोठा व्यवस्थापन केल्यास आजारांचा धोका कमी करता येतो. यामुळे दुग्धउत्पादन टिकून राहते आणि पशुपालकांचा आर्थिक तोटाही टाळता येतो. थंडीच्या काळात थोडी अतिरिक्त काळजी हीच पशुधन आरोग्याची गुरुकिल्ली आहे.

हे पण वाचा

• हिवाळ्यात दुग्धउत्पादन घटते का? कारणे आणि उपाय जाणून घ्या

• लाळ्या–खुरकूत व न्यूमोनियापासून जनावरांचे संरक्षण कसे करावे?

• थंडीच्या काळात दुभत्या जनावरांचा आहार कसा असावा? तज्ज्ञांचा सल्ला

• गोठा व्यवस्थापन: कमी खर्चात जनावरांसाठी उबदार निवारा कसा तयार कराल?

• हिवाळ्यात पशुधन लसीकरण का महत्त्वाचे आहे? कधी आणि कोणती लस द्यावी?